استادیار دانشگاه آزاد اسلامی قم با بیان اینکه در منطق امام رضا(ع)، شرایط مناظره بین مناظره سیاسی و علمی یکسان است، ادامه داد: زمانی که حضرت رضا(ع) با مأمون عباسی درباره مساله امامت که یکی از پایه های اعتقادی و سیاسی اسلام است، مناظره داشتند، بر همان منطق و روش مناظره کردند که با سران ادیان مناظره می کردند.

نویسنده و پژوهشگر مطالعات سیاسی با اشاره به اینکه هدف برپایی مناظرات روشن شدن حق است، اظهار داشت: این هدف در کلیه مناظراتی که برپا می شود اعم از سیاسی و علمی مد نظر است، هرچند در مفاهیم بکار برده شده باهم متفاوت هستند اما از آنجا سیاست به مثابه علم است در این محدوده قرار می گیرد، مگر اینکه در برخی مسایل غیرعلمی(فن) و عامیانه و عرفی باهم متفاوت باشند.

*یکدیگر را به رسمیت بشناسیم

دکتر شیرخانی در ادامه به شرایط مناظره در سیره رضوی اشاره کرد و گفت: در سیره رضوی اصول کلی برای مناظره تعریف شده است که خود حضرت قایل و عامل به آن بودند. اول اینکه شرایط یکسانی برای طرفین مناظره فراهم شود. وی افزود: حضرت امام رضا(ع) با علم و آگاهی به  اینکه ارباب مذاهب، سران ادیان و مکاتب دارای سلایق و اندیشه ای هستند که برای آنها محترم است وارد مناظره می شدند، هرچند برخی از آن سلایق و اندیشه ها برای امام و پیروان مکتب اسلام ناصواب بود، لکن امام با این رویکرد که عقاید آنها را به رسمیت می شناسد وارد میدان می شدند پس یکی از شرایط مناظره این است که طرف مقابل را به رسمیت بشناسیم. رعایت این اصل موجب می شود که جهت دهی درستی در حوزه اختلافات بودجود بیاید و از طریق گفت و گو به مشترکات برسیم.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی قم با اشاره به اینکه رعایت این اصل موجب باز شدن باب اجتهاد، تعقل و تفکر در جامعه می شود، ادامه داد: در جامعه ای که فضای تعقل و تفکر ایجاد شود، توسعه علمی و فرهنگی ایجاد می شود.

*به همدیگر اعتماد کنیم

رییس انجمن مطالعات سیاسی حوزه علمیه قم دومین شرط مناظره در سیره رضوی را ایجاد اعتماد بین طرفین مناظره عنوان کرد و افزود: اعتماد اصل مهم مناظره است و نباید از روی ناچاری و اضطرار با طرف مقابل وارد مناظره شد.

وی در ادامه اظهار کرد: شرط سوم مناظره این است که طرفین مناظره باید با سعه صدر وارد گود شوند. اگر در مناظرات افراد با هدف تخریب و نکوهش یکدیگر به گفت وگو بپردازند از سیره و اخلاق رضوی فاصله گرفته و در راه آن حضرت نخواهند بود. شیرخانی با اشاره به مناظرات امام رضا(ع) سعه صدر و صبوری امام را متذکر شده و گفت: برگ برنده امام در مناظره با مامون و سران سایر ادیان سعه صدر ایشان بود.

نویسنده کتاب «تشیع و روند گسترش آن در ایران» گفت: یکی دیگر از شروط مهم مناظره که از سیره رضوی برگرفته شده، شنیدن سخن طرف مقابل است حتی اگر سخن تکراری و حتی اشتباه بگوید.

* کرامت انسانی حفظ شود

نویسنده و پژوهشگر مطالعات سیاسی ادامه داد: حفظ کرامت انسانی از شروط مناظره است. در آموزه های دینی ما وقتی گفته شده است و لقد کرمنا بنی آدم، از دین و مذهب و ملیت و نژاد انسان ها سخن به میان نیامده است. بنابراین در گفت و گو و مناظرات نیز باید کرامت افراد حفظ شود. نمی شود ادعای پیروی از اهل بیت و سیره آنها را داشته باشیم ولی اصول اخلاقی که به ما آموخته اند را نادیده بگیریم و میان مناظره به افراد اتهام خیانت، فساد و فجور بزنیم. در این صورت مناظره راه به صواب نخواهد پیمود و شرایط مناظره از بین می رود و بستر گفت و گوی سالم از میان می رود.

دکتر علی شیرخانی راز موفقیت امام رضا در مناظرات را رعایت اصول گفت وگو عنوان کرد و اظهار کرد: هدف اساسی امام(ع) از مناظرات روشنگری بود نه تخریب.

وی افزود: امام درمناظرات مشترکات را چارچوب اصلی قرار می داد و از تخریب طرف مناظره ابا داشت.

نویسنده کتاب« آزادی از نگاه اسلام شیعی» صراحت در بیان حقایق با حفظ احترام به اندیشه طرف مناظره را از دیگر ویژگی های سیره رضوی در مناظره دانست و بیان کرد: امام با منطق حقایق را بازگو می کردند. نکته دیگر اینکه امام رضا(ع) در مناظره به شخص توجه نمی کرد که چه کسی است و نظرات شخصی خود را درباره فرد دخیل کنند، بلکه به سخن فرد توجه می کردند. به عبارت دیگر امام هرگز با روش تخریب شخصیت قصد رسیدن به هدف خود را نداشتند.

شیرخانی با بیان اینکه امام رضا(ع) در مناظرات ملایمت داشتند، گفت: امام رضا(ع) حتی درمقابل سخن مخالف خشمگین نمی شدند زیرا خشم قدرت استدلال را پایین می آورد و فهم را کاهش می دهد.

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی قم تاکید کرد: استدلالی بودن سخن یکی مهمترین روشهای مناظره امام رضا است. زیرا در صورت نبودن استدلال مناظره به ستیزه جویی و حق گریزی ختم می شود و این از آداب و ادب مناظره به دور است.

وی استناد به یقینیات و مباحث معرفتی را روش مهم امام رضا(ع) در مناظرات عنوان کرد و گفت: امام در مناظرات به مسایل مشکوک و شبهه انگیز اتکا نمی کردند، بلکه به یقینیات عقلی و نقلی مشترک اکتفا می کردند. ما نیز باید در مناظرات به همین روش عمل کنیم نه براساس شنیده ها.

نویسنده کتاب« مشروطه ایرانی در نامه های خراسانی» با بیان اینکه امام رضا(ع) به متون مقدس ارباب مذاهب استناد می کردند، گفت: این مهم در مناظرات سیاسی که این روزها تنورش داغ است، نیز کاربرد دارد. اگر به آنچه رغیب در مناظره می گوید تسلط داشته باشیم،به جای تخریب و توهین می توان با استدلال و تکیه بر یقینیات به نتیجه دلخواه و مطلوب دست یافت.